Qorxduğumuz zaman aşiq ola bilmərik. Özümüzə güvənməyəndə, riskdən çəkindiyimizdə, nəzarət etdiyimiz zaman aşiq ola bilmərik. Aşiq olmaq üçün həssas olmaq, güvənmək, risk etmək, nəzarəti hər zaman buraxmaq lazımdır
bu dünya futbolu elə bir aləmdi ki, adam baxa-baxa qocalır. Transfer pəncərəsi açılan kimi sanki bazar açılır. Bu yay Liverpool 145 milyon avroya Aleksandr İsakı aldı. Adamın qiyməti elədi ki, sanki qızıl mədənindən çıxıb.
Ronaldo da hələ də vurur — 940-cı qolunu da Səudiyyə Ərəbistanında “Əl-Taavun”a qarşı matçda vurdu. Deyirlər yaş 40, amma adamın ayaqları hələ də “raketa” kimi işləyir.
Manchester United isə transferdə “şou” verdi — Senne Lammens adlı gənc qapıçıya 21 milyon avro verdilər. Qapıçıdı da, qapını bağlayacaq deyə bu qədər pul veriblər.
Tottenham da boş durmadı, PSG-dən Kolo Muanini kiraladı. Elə bil futbolçular “Uber” kimi kiralanır indi.
Amma bir şey var — bu qədər pul, bu qədər şou, sonda yenə də top bir dənədi, qapı iki daşdı, və fanatlar hələ də ürəklə “gooool!” deyə qışqırır.
Ronaldo da hələ də vurur — 940-cı qolunu da Səudiyyə Ərəbistanında “Əl-Taavun”a qarşı matçda vurdu. Deyirlər yaş 40, amma adamın ayaqları hələ də “raketa” kimi işləyir.
Manchester United isə transferdə “şou” verdi — Senne Lammens adlı gənc qapıçıya 21 milyon avro verdilər. Qapıçıdı da, qapını bağlayacaq deyə bu qədər pul veriblər.
Tottenham da boş durmadı, PSG-dən Kolo Muanini kiraladı. Elə bil futbolçular “Uber” kimi kiralanır indi.
Amma bir şey var — bu qədər pul, bu qədər şou, sonda yenə də top bir dənədi, qapı iki daşdı, və fanatlar hələ də ürəklə “gooool!” deyə qışqırır.
Bizim binada Təranə xala var, yaşlıdı, amma elə bir müşahidə qabiliyyəti var ki, FBI yanında uşaq işi görür. Kim saat neçədə gəldi, kimlə gəldi, kim nə geyindi — hamısı onun “arxivində” var.
Bir dəfə gecə saat 11-də dostumla binanın qabağında söhbət edirdik, pəncərədən səs gəldi: “Ay bala, bu saatda söhbət eləmək olmaz, qonşular yatır!” Biz də dedik: “Təranə xala, siz yatmırsız axı.” Cavab verdi: “Mən yatmıram ki, siz yatın!”
Adam həm gülməli, həm də bir az qorxuludu. Amma bir şey var — binada bir şey olsa, ilk köməyə gələn də odur. Bir dəfə lift sıradan çıxdı, hamı narazı, Təranə xala əlində açar-alətlə gəldi: “Usta gələnə qədər mən baxım.”
Qonşuluq belədi də. Bəzən bezdirir, bəzən güldürür, amma onsuz da olmur.
Bir dəfə gecə saat 11-də dostumla binanın qabağında söhbət edirdik, pəncərədən səs gəldi: “Ay bala, bu saatda söhbət eləmək olmaz, qonşular yatır!” Biz də dedik: “Təranə xala, siz yatmırsız axı.” Cavab verdi: “Mən yatmıram ki, siz yatın!”
Adam həm gülməli, həm də bir az qorxuludu. Amma bir şey var — binada bir şey olsa, ilk köməyə gələn də odur. Bir dəfə lift sıradan çıxdı, hamı narazı, Təranə xala əlində açar-alətlə gəldi: “Usta gələnə qədər mən baxım.”
Qonşuluq belədi də. Bəzən bezdirir, bəzən güldürür, amma onsuz da olmur.
Bizim məhəllədə bir çayxana var, adı “Sahil”di, amma nə sahil var, nə də dəniz. Sadəcə ad qoyublar, bəlkə də romantik görünmək üçün. Orda oturan dayılar sanki ölkənin taleyini həll edir.
Dünən keçdim yanından, eşidirəm biri deyir: “Qardaş, bu pomidorun qiyməti qalxıbsa, deməli seçki yaxınlaşır.” Yanındakı da cavab verir: “Yox e, seçki yoxdu, sadəcə pomidor özünü dəyərli hiss edir.”
Gülməliydi, amma bir az da düşündürücü. Hər kəsin öz nəzəriyyəsi var. Orda oturanlar Google-dan da operativdi. Kim kimlə evlənib, kim işdən çıxıb, kim yeni maşın alıb — hamısı orda müzakirə olunur.
Bu çayxana bizim CNN-di, BBC-di, TikTok-du. Sadəcə bir stəkan çayla bütün dünyanı müzakirə edirik.
Dünən keçdim yanından, eşidirəm biri deyir: “Qardaş, bu pomidorun qiyməti qalxıbsa, deməli seçki yaxınlaşır.” Yanındakı da cavab verir: “Yox e, seçki yoxdu, sadəcə pomidor özünü dəyərli hiss edir.”
Gülməliydi, amma bir az da düşündürücü. Hər kəsin öz nəzəriyyəsi var. Orda oturanlar Google-dan da operativdi. Kim kimlə evlənib, kim işdən çıxıb, kim yeni maşın alıb — hamısı orda müzakirə olunur.
Bu çayxana bizim CNN-di, BBC-di, TikTok-du. Sadəcə bir stəkan çayla bütün dünyanı müzakirə edirik.
film tamamilə gerçək bir hadisəyə əsaslanır. bir ailənin anası dünyasını dəyişmişdir və ailənin 5 yaşlı kiçik qızı Mişel də xəstədir, qaraciyər transplantasiyasına ehtiyacı var. ailə üzvləri ananın ölümündən sonra balaca Mişelin də ölməsini istəmirlər və Tanrıya dua edirlər. onların qarşısına mələk kimi bir insan çıxır və diğərqanlılığın (başqasını düşünməyin) heçə sayıldığı Amerika dövlət fəlsəfəsinin hakim olduğu cəmiyyətdə diğərqanlılığın zirvəsini bu filmdə görmək mümkündür.
səhiyyə xidməti insanın ən əsas ehtiyacıdır. amma Amerika cəmiyyətində ən çox qazanc gətirən sahə məhz səhiyyə sektorudur. ABŞ-da səhiyyə sistemi özəl əsaslıdır. filmdə qızına qaraciyər transplantasiyası etdirmək istəyən atanın xəstəxana xərcləri üçün lazım olan yüksək məbləğdə pul ehtiyacı, əslində, Amerikanın səhiyyə sisteminə bir tənqid xarakteri daşıyır. Amerikada eyni zamanda tibbi sığorta da çox bahadır. “pulu yoxdursa, öl” məntiqi hakimdir. Əli Şəriətinin dediyi kimi, liberalizmdə “zəif olan əzilsin” anlayışı var.
həm sosioloji yönü ilə, həm də insanda potensial yaxşılıq baxımından gözəl bir filmdir.
səhiyyə xidməti insanın ən əsas ehtiyacıdır. amma Amerika cəmiyyətində ən çox qazanc gətirən sahə məhz səhiyyə sektorudur. ABŞ-da səhiyyə sistemi özəl əsaslıdır. filmdə qızına qaraciyər transplantasiyası etdirmək istəyən atanın xəstəxana xərcləri üçün lazım olan yüksək məbləğdə pul ehtiyacı, əslində, Amerikanın səhiyyə sisteminə bir tənqid xarakteri daşıyır. Amerikada eyni zamanda tibbi sığorta da çox bahadır. “pulu yoxdursa, öl” məntiqi hakimdir. Əli Şəriətinin dediyi kimi, liberalizmdə “zəif olan əzilsin” anlayışı var.
həm sosioloji yönü ilə, həm də insanda potensial yaxşılıq baxımından gözəl bir filmdir.
19-cu əsrin məşhur filosoflarından Karl Marks, günümüzdəki iqtisadi-sosial mədəniyyətin elementlərinə işıq tuta biləcək səviyyədə bir düşüncəyə sahib idi. Marksın irəli sürdüyü anlayışlardan biri “əmtəə fetişizmi” (commodity fetishism) anlayışıdır. Yəni insan əməyilə əldə edilmiş bir məhsul (product) sanki insan əməyindən keçmədən, sehrbazın şlyapasından dovşan çıxarması kimi meydana gəlmiş kimi qəbul edilir. Bu isə sosial-iqtisadi mədəniyyətdə insan münasibətlərinin yoxluğu fenomenini ortaya çıxarır.
Günümüzdə isə əmtəə fetişizmindən ən çox pay alan kapital məhsullardan biri də, əlbəttə, mobil telefonlardır.
Mənə elə gəlir ki, insanlarda telefon fetişizmi sanki cəmiyyətə sosial statusunun çəkisi olduğuna inandırma meylini daşıyır. Bu səbəbdən də insanlar başqaları tərəfindən "məqbul və məntiqli insan" kimi qəbul olunmaq üçün telefonunu bir hörmət obyekti kimi istifadə edirlər. Məsələn, Türkiyədə minimum maaşdan bir qədər artıq qazanan insanlarda belə Apple şirkətinin istehsal etdiyi ən son model iPhone telefonlar var. Yəni müasir kapitalizm, istehlakçını doymaq bilməyən və davamlı olaraq yenisi çıxarılan istehlak obyektinə asılı hala salır.
Müasir qlobal kapitalizm ucuz işçi qüvvəsinin mövcud olduğu üçüncü dünya ölkələrində əməyin subyekti olan kütlələrə daima yeni məhsullar istehsal etdirdikcə, onları daha çox qazanc məqsədinin obyektlərinə çevirmək və istehlak obyektlərinə asılı salmaq üçün bitib-tükənməyən bir həvəs və doyumsuzluq paradiqması qurur. Bunun üçün də daha yenisinin də yenisini – üst modelləri istehsal edir.
Ucuz işçi qüvvəsini uzun iş saatları ilə satan və həyatlarından böyük zaman dilimlərini qurban verən işçilər, bütün istehsal edilənlərdən yalnız bir məhsulu ala bilmək üçün öz əməyini satan üçüncü dünyanın məhbusları olaraq, istehsal etdiklərindən çox azını əldə edə bilirlər. Bazara çıxarılan hər yeni məhsul, bütün istehsal subyektinə bir məmnuniyyət obyekti imkanı təqdim edir ki, bu da “istehlak etmək üçün istehsal etmək, istehsal etmək üçün bütün vaxtını istehlaka sərf etmək” məntiqini ortaya çıxarır.
Lakin insani yaşam şəraitlərinin, insani iş şərtlərinin və sosial xidmətlərin olmadığı, ictimai şüurdan uzaq ölkələrdə status sadəcə hörmət vasitəsi kimi irəli sürülür. Çünki belə cəmiyyətlərdə işləmək yeganə insani dəyər hesab olunur. Bu ictimai təfəkkürə görə oturub düşünməyin, günlərlə kitab oxumağın, istirahət etməyin və təfəkkür həyatının yeri yoxdur. Nəticədə düşüncə dərinliyi olmayan fərdlərin yaratdığı ictimai boşalma vəziyyəti, mədəniyyətdən kütlələşməyə, kütlələşmədən isə sosioloji buxarlaşmaya doğru addımlayaraq yalnız sosial status göstəricisi olaraq əmtəənin meydana gətirdiyi istehlak obyektinə dəyər verməyə başlayır və telefon fetişizmi də bunun ən gözəl nümunələrindən biridir.
Məsələn, bir marka həvəsi belə bir əmtəə üzərində “etiket fetişizmi”ni meydana gətirir. Sadəcə həmin markanın nominal dəyəri olduğuna görə bəzi insanlar öz əməyinin qarşılığı olan böyük miqdarda pulu buna xərcləyirlər.
Günümüzdə isə əmtəə fetişizmindən ən çox pay alan kapital məhsullardan biri də, əlbəttə, mobil telefonlardır.
Mənə elə gəlir ki, insanlarda telefon fetişizmi sanki cəmiyyətə sosial statusunun çəkisi olduğuna inandırma meylini daşıyır. Bu səbəbdən də insanlar başqaları tərəfindən "məqbul və məntiqli insan" kimi qəbul olunmaq üçün telefonunu bir hörmət obyekti kimi istifadə edirlər. Məsələn, Türkiyədə minimum maaşdan bir qədər artıq qazanan insanlarda belə Apple şirkətinin istehsal etdiyi ən son model iPhone telefonlar var. Yəni müasir kapitalizm, istehlakçını doymaq bilməyən və davamlı olaraq yenisi çıxarılan istehlak obyektinə asılı hala salır.
Müasir qlobal kapitalizm ucuz işçi qüvvəsinin mövcud olduğu üçüncü dünya ölkələrində əməyin subyekti olan kütlələrə daima yeni məhsullar istehsal etdirdikcə, onları daha çox qazanc məqsədinin obyektlərinə çevirmək və istehlak obyektlərinə asılı salmaq üçün bitib-tükənməyən bir həvəs və doyumsuzluq paradiqması qurur. Bunun üçün də daha yenisinin də yenisini – üst modelləri istehsal edir.
Ucuz işçi qüvvəsini uzun iş saatları ilə satan və həyatlarından böyük zaman dilimlərini qurban verən işçilər, bütün istehsal edilənlərdən yalnız bir məhsulu ala bilmək üçün öz əməyini satan üçüncü dünyanın məhbusları olaraq, istehsal etdiklərindən çox azını əldə edə bilirlər. Bazara çıxarılan hər yeni məhsul, bütün istehsal subyektinə bir məmnuniyyət obyekti imkanı təqdim edir ki, bu da “istehlak etmək üçün istehsal etmək, istehsal etmək üçün bütün vaxtını istehlaka sərf etmək” məntiqini ortaya çıxarır.
Lakin insani yaşam şəraitlərinin, insani iş şərtlərinin və sosial xidmətlərin olmadığı, ictimai şüurdan uzaq ölkələrdə status sadəcə hörmət vasitəsi kimi irəli sürülür. Çünki belə cəmiyyətlərdə işləmək yeganə insani dəyər hesab olunur. Bu ictimai təfəkkürə görə oturub düşünməyin, günlərlə kitab oxumağın, istirahət etməyin və təfəkkür həyatının yeri yoxdur. Nəticədə düşüncə dərinliyi olmayan fərdlərin yaratdığı ictimai boşalma vəziyyəti, mədəniyyətdən kütlələşməyə, kütlələşmədən isə sosioloji buxarlaşmaya doğru addımlayaraq yalnız sosial status göstəricisi olaraq əmtəənin meydana gətirdiyi istehlak obyektinə dəyər verməyə başlayır və telefon fetişizmi də bunun ən gözəl nümunələrindən biridir.
Məsələn, bir marka həvəsi belə bir əmtəə üzərində “etiket fetişizmi”ni meydana gətirir. Sadəcə həmin markanın nominal dəyəri olduğuna görə bəzi insanlar öz əməyinin qarşılığı olan böyük miqdarda pulu buna xərcləyirlər.
Böyük qəhrəmanlıqlar meydanlarda deyil, gündəlik həyatda baş verir. Valideynin uşağı üçün gecə oyaq qalması, dostun sənin kədərini öz kədərinə çevirməsi, işçinin ailəsini qorumaq üçün yorulmadan işləməsi... Bunlar tarix kitabına düşmür, amma həyatın gerçək dayaqları məhz bu səssiz qurbanlardır.
Vaxt hər kəs üçün eyni sürətlə axır, amma hamıya eyni dəyəri vermir. Kimisi bir ildə ömür boyu xatırlanacaq xatirələr toplayır, kimisi illərlə yaşayıb heç nə qazanmayır. Vaxtı dəyərləndirən şey onun uzunluğu deyil, içində nələrə qurban verildiyidir.
İnsanın yaddaşı həm nemət, həm də əzabdır. Bəzən xatirələr bizi gücləndirir, bəzən də ayaqlarımıza daş kimi bağlanır. Heç bir təqvim, heç bir “yeni başlanğıc” köhnə izləri tam silmir. Ən kiçik bir detal — tanış qoxu, tanış səs — illər əvvəlki yaraları təzədən açır.
bu anlayış insanlıq tarixi qədər köklüdür. Bu, yalnız heyvan kəsimi deyil, həyatın müxtəlif sahələrində özünü göstərən simvolik bir hadisədir.
Dində qurban — insanın uca gücə bağlılığının ifadəsidir. Min illərdir insanlar qorxularını, arzularını və şükranlıqlarını məhz qurban vasitəsilə dilə gətiriblər. Bu, sadəcə ibadət deyil, həm də Tanrı ilə gizli bir razılaşmadır: “mən verim, sən isə qoruyasan.”
Tarixi baxımdan qurban çox zaman kollektiv kimliyi möhkəmləndirib. Qəbilələrin ayinlərində, böyük imperiyaların mərasimlərində qurban həm birliyi, həm də gücü göstərirdi. Məbədlərdə qanla yazılan tarix, meydanlarda Tanrıya ünvanlanan səslər əks olunurdu.
Fəlsəfi yanaşmada qurban insanın eqosundan keçmə cəhdidir. İnsan könüllü şəkildə özündən bir parçanı itirir, “mən”dən bir şey qoparır. Kierkegaard üçün İbrahimin hekayəsi yalnız dini deyil, həm də əxlaqi dilemma idi: insan ən dəyərli varlığını fəda edərkən həm azadlıq, həm də qorxu ilə üz-üzə qalır.
Sosial baxımdan qurban “hamının xeyrinə fərdin itkisi” kimi təzahür edir. Övladın yaxşı gələcək üçün başqa ölkəyə göndərilməsi, əsgərin vətən naminə həyatını fəda etməsi, valideynin arzularını övladının xeyrinə susdurması — bunların hamısı cəmiyyətin tarazlığını qoruyan şəxsi qurbanlardır.
Psixoloji olaraq qurban həm güc, həm də boşluq yaradır. Özünü fəda edən insan içində həm qəhrəmanlıq duyğusunu, həm də bir çatışmazlıq hissini daşıyır. Çünki bəzən qurban məcburidir, bəzən könüllü. Hər iki halda “özündən imtina” təcrübəsi insanın ruhunda dərin iz buraxır.
İş həyatında qurban çox vaxt vaxtdan, sağlamlıqdan və şəxsi həyatından keçməkdir. Menecerlər bunu strateji termin kimi təqdim edirlər: “indi yorul, sonra qazan.” Amma əslində çox vaxt bu qurbanların qarşılığı ədalətli olmur. Sistem fərdin itkilərini ümumi uğura çevirir, amma şəxsi həyatdakı boşluğu heç vaxt doldurmur.
Ailə mühitində qurban ən sakit, ən görünməyən formadadır. Valideynlərin övlad üçün yuxusuz qalması, uşaqların valideyn arzularını yaşatmaq üçün öz xəyallarını kənara qoyması... Bəzən sevgi qurbanla möhkəmlənir, bəzən də qurban sevginin özünü tükəndirir.
Mənim qənaətim budur: qurban insanın həyatla bağladığı ən qədim müqavilədir. Hər gün kiçik seçimlərlə nələrisə qurban veririk — vaxtımızı, rahatlığımızı, arzularımızı, eqomuzu. Qurban verməyən insan yoxdur, fərq yalnız ondadır ki, kimisi bunun fərqindədir, kimisi isə deyil. Həyatın mahiyyətini anlamağın ən dürüst yolu isə hansı qurbanların dəyərli, hansılarının isə əbəs olduğunu ayırd edə bilməkdir.
Dində qurban — insanın uca gücə bağlılığının ifadəsidir. Min illərdir insanlar qorxularını, arzularını və şükranlıqlarını məhz qurban vasitəsilə dilə gətiriblər. Bu, sadəcə ibadət deyil, həm də Tanrı ilə gizli bir razılaşmadır: “mən verim, sən isə qoruyasan.”
Tarixi baxımdan qurban çox zaman kollektiv kimliyi möhkəmləndirib. Qəbilələrin ayinlərində, böyük imperiyaların mərasimlərində qurban həm birliyi, həm də gücü göstərirdi. Məbədlərdə qanla yazılan tarix, meydanlarda Tanrıya ünvanlanan səslər əks olunurdu.
Fəlsəfi yanaşmada qurban insanın eqosundan keçmə cəhdidir. İnsan könüllü şəkildə özündən bir parçanı itirir, “mən”dən bir şey qoparır. Kierkegaard üçün İbrahimin hekayəsi yalnız dini deyil, həm də əxlaqi dilemma idi: insan ən dəyərli varlığını fəda edərkən həm azadlıq, həm də qorxu ilə üz-üzə qalır.
Sosial baxımdan qurban “hamının xeyrinə fərdin itkisi” kimi təzahür edir. Övladın yaxşı gələcək üçün başqa ölkəyə göndərilməsi, əsgərin vətən naminə həyatını fəda etməsi, valideynin arzularını övladının xeyrinə susdurması — bunların hamısı cəmiyyətin tarazlığını qoruyan şəxsi qurbanlardır.
Psixoloji olaraq qurban həm güc, həm də boşluq yaradır. Özünü fəda edən insan içində həm qəhrəmanlıq duyğusunu, həm də bir çatışmazlıq hissini daşıyır. Çünki bəzən qurban məcburidir, bəzən könüllü. Hər iki halda “özündən imtina” təcrübəsi insanın ruhunda dərin iz buraxır.
İş həyatında qurban çox vaxt vaxtdan, sağlamlıqdan və şəxsi həyatından keçməkdir. Menecerlər bunu strateji termin kimi təqdim edirlər: “indi yorul, sonra qazan.” Amma əslində çox vaxt bu qurbanların qarşılığı ədalətli olmur. Sistem fərdin itkilərini ümumi uğura çevirir, amma şəxsi həyatdakı boşluğu heç vaxt doldurmur.
Ailə mühitində qurban ən sakit, ən görünməyən formadadır. Valideynlərin övlad üçün yuxusuz qalması, uşaqların valideyn arzularını yaşatmaq üçün öz xəyallarını kənara qoyması... Bəzən sevgi qurbanla möhkəmlənir, bəzən də qurban sevginin özünü tükəndirir.
Mənim qənaətim budur: qurban insanın həyatla bağladığı ən qədim müqavilədir. Hər gün kiçik seçimlərlə nələrisə qurban veririk — vaxtımızı, rahatlığımızı, arzularımızı, eqomuzu. Qurban verməyən insan yoxdur, fərq yalnız ondadır ki, kimisi bunun fərqindədir, kimisi isə deyil. Həyatın mahiyyətini anlamağın ən dürüst yolu isə hansı qurbanların dəyərli, hansılarının isə əbəs olduğunu ayırd edə bilməkdir.
2 il əvvələ qədər ən çox izlədiyim Youtuber idi. Demək olar hər bazar videolarını izləyirdim. Heç bir videosunu qaçırmırdım. Amma indi qəti şəkildə baxmıram. Ən sadə mövzunu suyunu çıxardana qədər uzadıb bezdirir adamı. Halbuki həmin mövzulara 1 dəqiqəlik shortsda dinləmək olur. Artıq Youtubeda elə kontentlər yaradanlar var ki, Barış Özcan onların yanından belə keçə bilmir. 7-8 ildir tərzini dəyişməyəndə belə olur. Videoların baxışlarının həddindən artıq az olması bunu göstərir ki, Barış Özcan artıq maraqsız biridir.
Yaxşı insan dəyişmir, sadəcə susur və uzaqlaşır. əvvəllər cibindən, çiynindən, ürəyindən istifadə edənlər birdən görür ki, artıq “servis” dayandırılıb. başlayırlar “sən dəyişmisən, əvvəl rahat sömürürdük, indi olmur” nağıllarına. köhnə yardımsevər insan gedib, yerinə “mənə nə” deyən versiya gəlib. təbii, çağıranda gəlməyəndə də “ay qəddar oldun, biz köməyə möhtac idik” deyirlər. guya əvvəl adam deyildin, indi qəddar olmusan. yox e, məsələ budur: yaxşı insan sadəcə öz qapısını örtüb, açarı da atıb dənizə.